Szelągi z okresu rządów komtura Henryka von Plauena, awers (z lewej)
i rewers
KOMTURSTWO GDAŃSKIE. Podstawowa jednostka administracji terytorialnej Krzyżaków, odpowiedzialna za życie społeczno-polityczno-gospodarcze na podległym sobie terytorium, utrzymująca się z dochodów pobieranych z zarządzanego obszaru, jej funkcjonowanie opierało się na głównym dla danego obszaru zamku (w wypadku komturstwa gdańskiego był to zamek gdański). Na czele stał komtur, który dowodził wojskami z obszaru komturstwa gdańskiego, posiadał prawo sądzenia rycerstwa i inicjatywy w rozdawnictwie ziemi. Do pomocy miał konwent, wedle statutów składający się z 2 braci – kapłanów oraz 12 braci – rycerzy, pełniących niższe funkcje urzędnicze (rybackiego, leśnego, piwnicznego, mistrza młyńskiego, szatnego, szafarza, i inne, powoływane do konkretnych potrzeb, jak mistrza kamienniczego w okresie budowy/przebudowy zamku). Zastępcą komtura był komtur domowy, w Gdańsku specjalizujący się w kontaktach z miastami: zasiadał w miejskim sądzie ławniczym na Głównym Mieście, początkowo z prawem weta, od końca XIV wieku honorowo; sam albo z Radą Miejską ogłaszał wilkierze, zatwierdzał ustawodawstwo cechowe ( cechy). Szczegółowe informacje o liczebności osób związanych z komturstwem gdańskim pochodzą dopiero z 1438 roku. W jego skład wchodziło 34 braci-rycerzy i 2 księży. W 1446 było 35 braci-rycerzy i 3 księży, w 1454: 32 braci-rycerzy, 2 księży i dodatkowo 6 innych braci. Konwent gdański był w tym czasie 6. pod względem wielkości w Prusach (po Malborku, Królewcu, Elblągu, Bałdze i Brandenburgu). W latach 1437–1439 najwięcej przedstawicieli gdańskiego konwentu, bo 40,8%, pochodziło ze wschodnio-środkowych Niemiec (m.in. z Turyngii), w 1446 aż 48,3% z Górnych Niemiec (m.in. Frankonia). Łącznie ze zbrojnymi knechtami i służbą na zamku gdańskim przebywało w 1. połowie XV wieku jednorazowo około 100 osób. Komturstwo gdańskie powstało po zdobyciu Pomorza Wschodniego przez Krzyżaków: zostało powołane najpewniej 14 IX 1309 roku, podczas kapituły generalnej, odbywającej swoje posiedzenie w Malborku, a pierwszy komtur gdański znany jest z lutego 1310; istniało do lutego 1454 roku ( wojna trzynastoletnia). W okresie największego rozwoju terytorialnego liczyło 4856 km² i było największe na Pomorzu Wschodnim. Dzieliło się na mniejsze okręgi: gdański, pucki, chmieleński/mirachowski, białogardzki i saliński, zarządzane przez członków konwentu gdańskiego. Od połowy XIV wieku zarządcy rezydowali poza zamkiem gdańskim. Od roku 1363 istniało odrębne wójtostwo lęborskie (obejmujące byłe okręgi białogardzki i saliński). Herbem komturii gdańskiej była postać stojącego rycerza z proporcem i tarczą. Urzędy w komturii pełniono czasowo. Komtur kończący rządy przekazywał następcy wykaz pozostawionych pieniędzy, inwentarza żywego i wszystkich rzeczy. Dla komturstwa gdańskiego zachowały się inwentarze z lat 1384, 1385, 1389, 1391, 1396, 1407, 1410, 1413, 1416, 1418, 1420, 1421, 1422, 1428, 1434, 1437 i wizytacja z roku 1446 oraz „Księga komturstwa gdańskiego” (kopiariusz dokumentów wystawianych przez komturów), podstawowe obecnie źródła do badania dziejów komturstwa i zamku gdańskiego. BM
Komturzy gdańscy
1310
|
Heinrich Hiserstet
|
1311–1317
|
David von Cammerstein
|
1317–[1318]
|
Heinrich von Lauterbach
|
[1318]/1320–1321
|
David von Cammerstein (po raz drugi)
|
1322–1328
|
Johann
|
1329–1331
|
Albrecht von Ore (zginął w bitwie pod Płowcami)
|
1333–1334
|
Jordan von Vehren
|
1336
|
Rudiger
|
1338–1341
|
Winrich von Kniprode (wielki mistrz 1352–1382)
|
1343–1344
|
Dytrych von Gebesee
|
1344–1348
|
Gerhard von Steegen (zginął podczas wyprawy na Litwę)
|
1348–1351
|
Heinrich von Rechter
|
1352–1355
|
Kirsilie von Kindswulie
|
1356
|
Schweder von Pellant
|
1357–1360
|
Wolfram von Beldersheim
|
1360–1363
|
Giselbrecht von Dudelsheim
|
1363–1367
|
Ludwig von Essen
|
1368–1370
|
Konrad Zöllner von Rotenstein (wielki mistrz 1382–1390)
|
1372–1384
|
Zygfryd Walpot von Bassenheim
|
1384–1385
|
Ludwig Wafeler
|
1385–1389
|
Wolf von Zolnhart
|
1389–1391
|
Walrabe von Scharfenberg
|
1391–1392
|
Johann von Beffart
|
1392–1396
|
Johann von Rumpenheim
|
1396–1407
|
Albrecht hrabia von Schwarzburg
|
1407–1410
|
Johann von Schönfeld
|
1410–1413
|
Henrich von Plauen
|
1413–1416
|
Heinrich Holt
|
1416–1418
|
Helferich von Drahe
|
1418–1420
|
Herman Gans
|
1420–1421
|
Walther von Merheim
|
1421–1422
|
Johann von Bichau
|
1422–1428
|
Konrad von Beldersheim
|
1428–1433
|
Walther von Kirskorf
|
1434–1436
|
Tammo Wolf von Spanheim
|
1436–1454
|
Nicolaus Postor
|
BM
|